[Download] Hiệp định thương mại hàng hóa ASEAN (ATIGA) và cơ hội, thách thức đối với doanh nghiệp Việt Nam – Tải về File Docx, PDF

HIỆP ĐỊNH THƯƠNG MẠI HÀNG HÓA ASEAN (ATIGA)
VÀ CƠ HỘI, THÁCH THỨC ĐỐI VỚI
DOANH NGHIỆP VIỆT NAM
ThS. Ma Ngọc Ngà *
TS. Phạm Văn Hiếu **

Tóm tắt: Hiện nay, Việt Nam có quan hệ thương mại với hơn 200 quốc gia và
vùng lãnh thổ với tổng cộng 16 hiệp định thương mại tự do (FTA) đã được ký kết, thực
thi và đang đàm phán. Một trong những FTA ảnh hưởng lớn và rõ nét đến nền kinh tế
Việt Nam là Hiệp định thương mại tự do ASEAN, gồm ba hiệp định quan trọng: Hiệp
định khung ASEAN về dịch vụ (AFAS), Hiệp định đầu tư toàn diện (ACIA) và Hiệp
định thương mại hàng hóa ASEAN (ATIGA). Bài viết trình bày khái quát về Hiệp
định ATIGA, chỉ ra những cơ hội và thách thức đối với các doanh nghiệp Việt Nam
trong bối cảnh hội nhập mới.
Từ khóa: Doanh nghiệp, ASEAN, ATIGA, Việt Nam.

Abstract: Abstract: The paper presents an overview of the ATIGA Agreement,
which presents opportunities and challenges for Vietnamese businesses in the context
of new integration.
Key word: Enterprise, ASEAN, ATIGA, Vietnam.

1. Tổng quan về Hiệp định thương AFTA từ năm 1996 và sau này tiếp tục
mại hàng hóa ASEAN (ATIGA) thực hiện ATIGA.
Hiệp định ATIGA, tiền thân là Hiệp 1.1. Những nội dung cơ bản của
định ưu đãi thuế quan có hiệu lực chung ATIGA
(CEPT/AFTA) vào năm 1992, được ký Trong ATIGA, các nước ASEAN dành
vào tháng 2/2009 và có hiệu lực từ ngày cho nhau mức ưu đãi tương đương hoặc
17/5/2010. ATIGA là hiệp định toàn diện thuận lợi hơn mức ưu đãi dành cho các
đầu tiên của khu vực ASEAN điều chỉnh nước đối tác trong các thỏa thuận thương
toàn bộ thương mại hàng hóa trong nội mại tự do (FTA) ASEAN đã ký (các FTA
khối và được xây dựng trên cơ sở tổng ASEAN+). Ngoài các cam kết về thuế quan,
hợp các cam kết cắt giảm/loại bỏ thuế ATIGA cũng bao gồm nhiều cam kết khác,
quan đã được thống nhất trong CEPT/ như xóa bỏ các hàng rào phi thuế quan, quy
AFTA cùng các hiệp định, nghị định thư tắc xuất xứ, thuận lợi hóa thương mại, hải
có liên quan. Việt Nam tham gia ASEAN quan, các tiêu chuẩn và sự phù hợp, các biện
từ năm 1995, bắt đầu thực hiện CEPT/ pháp vệ sinh dịch tễ. Biểu cam kết cắt giảm

* Chuyên viên Viện Kinh tế Việt Nam. Tạp chí 35
Kinh doanh và Công nghệ
** Giảng viên Khoa Kinh tế, Trường ĐH KD&CN Hà Nội.
Số 06/2019

thuế quan trong ATIGA của mỗi nước bao trong biểu cam kết thuế quan của từng
gồm toàn bộ các sản phẩm trong Danh mục nước tham gia ATIGA, bao gồm cả những
hài hòa thuế quan của ASEAN (AHTN) và sản phẩm được cắt giảm thuế và cả những
lộ trình cắt giảm cụ thể cho từng sản phẩm sản phẩm không phải cắt giảm thuế;
trong từng năm. So với CEPT, cam kết thuế – Lộ trình cắt giảm thuế quan của các
quan trong ATIGA rõ ràng hơn rất nhiều. nước ASEAN-6, gồm Brunei, Indonesia,
Cụ thể là: Malaysia, Philippines, Singapore, Thái
– Nguyên tắc cam kết: tất cả các sản Lan, thường ngắn hơn các nước còn lại
phẩm trong Danh mục hài hòa thuế quan (nhóm CLMV), gồm Campuchia, Lào,
của ASEAN (AHTN) đều được đưa vào Myanmar, Việt Nam;
Hình 1. Khung thời gian cắt giảm thuế trong Hiệp định ATIGA

Nguồn: Bộ Công thương

– Nhằm tiến tới tự do hóa hoàn toàn về như mía đường,…, được phép duy trì
thuế quan, ASEAN đã thống nhất sẽ xóa mức thuế suất 5% sau giai đoạn 2018. Đa
bỏ toàn bộ thuế quan đối với ASEAN-6 số các sản phẩm trong biểu thuế quan sẽ
vào năm 2010 và với các nước CLMV được các nước xóa bỏ hoặc giảm xuống
vào năm 2015, với một số dòng thuế linh còn dưới 5%, trừ một số sản phẩm nhạy
hoạt đến năm 2018 (khoảng 7% tổng số cảm: các sản phẩm nông nghiệp chưa
dòng thuế). Ngoài ra, một số mặt hàng chế biến, súng đạn, thuốc nổ, rác thải,…
nông nghiệp nhạy cảm của Việt Nam, (Hình. 1).
Tạp chí 36
Kinh doanh và Công nghệ
Số 06/2019

1.2. Tình hình thực thi ATIGA của lộ trình cụ thể như sau: đến ngày 1/1/2014,
Việt Nam đã cắt giảm về 0% đối với 6.897 dòng
Việt Nam tích cực và nghiêm túc thuế (72% tổng biểu thuế nhập khẩu); đến
thực hiện lộ trình cắt giảm thuế quan ngày 1/1/2015, tiếp tục cắt giảm về 0%
trong CEPT/AFTA và ATIGA. Theo cam thêm 1.706 dòng thuế; đến 01/01/2016,
kết, Việt Nam sẽ cắt giảm về 0% tất cả đã xóa bỏ thuế nhập khẩu đối với 91% số
các mặt hàng trao đổi trong ASEAN, trừ dòng thuế của biểu thuế (8.618 dòng thuế
các mặt hàng nằm trong danh mục loại trừ trong tổng số 9471 dòng); đến thời điểm
chung. Theo số liệu thống kê của Bộ Tài cuối lộ trình (2024), Việt Nam cam kết sẽ
chính, Việt Nam đã và đang thực hiện với xóa bỏ 98,2% số dòng thuế (Biểu. 1).
Bảng 1. Tỷ lệ xóa bỏ thuế quan của Việt Nam và các nước ASEAN theo ATIGA
TT Nước 2010 2016 2018 2024 2025
1 Brunei 99,3%
2 Campuchia 91,5% 98,5% 98,6%
3 Indonesia 98,9%
4 Lào 89.3% 96,3%
5 Malaysia 98,7%
6 Myanmar 92,0% 99,3%
7 Philippines 98,6%
8 Singapore 100%
9 Thái Lan 99,9%
10 Việt Nam 91,0% 98,0% 98,2%
Nguồn: Bộ Công thương, 2017

Theo lộ trình cam kết giai đoạn 2015- trong ATIGA đã đem đến nhiều cơ hội cho
2020, phần lớn các hiệp định thương mại các doanh nghiệp Việt Nam trong nhập
tự do Việt Nam tham gia đều bước sang khẩu nguồn nguyên liệu phong phú với giá
giai đoạn cắt giảm sâu, xóa bỏ hàng rào rẻ hơn, nguồn thiết bị máy móc chất lượng
thuế quan đối với phần lớn các dòng thuế tốt hơn so với sản xuất trong nước.
trong biểu thuế nhập khẩu. Xét về mức độ Sau khi hình thành vào năm 2015,
cam kết, mức độ tự do hóa về thuế nhập Cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC) cơ
khẩu của hầu hết các FTA mà Việt Nam bản trở thành một thị trường chung, gồm
đã ký trung bình đạt khoảng 90% số dòng khoảng 600 triệu người tiêu dùng với tổng
thuế. Như vậy, có thể khẳng định đến thời GDP gần 3.000 tỷ USD, một không gian
điểm hiện tại, ATIGA chính là Hiệp định sản xuất thống nhất, giúp phát huy lợi thế
có mức cam kết tự do hóa cao nhất, xấp xỉ chung của khu vực. Hàng hóa, dịch vụ,
97%. Xét về lộ trình, ATIGA cũng là FTA vốn, công nghệ và lao động có tay nghề
hoàn thành sớm nhất (2018). tự do lưu chuyển trong ASEAN mà không
2. Cơ hội và thách thức khi tham chịu bất cứ hàng rào hay sự phân biệt đối
gia ATIGA xử nào. Nền kinh tế Việt Nam nói chung
2.1. Cơ hội có cơ hội dễ dàng tiếp cận thị trường trong
Nhìn chung, tự do hóa thương mại và ngoài khu vực, qua đó, đa dạng hóa mặt
Tạp chí 37
Kinh doanh và Công nghệ
Số 06/2019

hàng xuất khẩu, ổn định nguồn và hạ giá Các nước ASEAN khá tương đồng
đầu vào nhập khẩu, góp phần cải cách quản với Việt Nam về điều kiện tự nhiên và văn
lý, dịch chuyển cơ cấu kinh tế và thực hiện hoá. Do vậy, những mặt hàng thế mạnh
các mục tiêu phát triển kinh tế – xã hội. Việt của Việt Nam cũng có thể là thế mạnh của
Nam có cơ hội tăng cường thu hút FDI, mở các nước khác. Không chờ đến khi thuế
rộng đầu tư sang các nước ASEAN và kinh suất về 0%, thời gian qua, các mặt hàng
doanh từ bên ngoài; tiếp cận các nguồn hỗ của các nước, như trái cây, rau, củ, quả,
trợ về khoa học – công nghệ, học tập kinh thực phẩm chế biến, đồ uống, đồ chơi,
nghiệm quản lý tiên tiến, đào tạo, nâng cao quần áo, hàng gia dụng,…, đã có mặt ở
trình độ và chất lượng nguồn nhân lực. thị trường Việt Nam, phủ khắp từ siêu
Đối với các doanh nghiệp nói riêng sẽ thị lớn đến các chợ truyền thống hay các
được hưởng lợi lớn nhờ phát huy hiệu quả trang bán hàng online. Do đó, khi thuế
từ quy mô để tăng năng suất và giảm chi suất về 0%, sự cạnh tranh sẽ còn gay gắt
phí sản xuất, dẫn tới giá cả hàng hóa mang hơn, bởi dường như các nước có sự chuẩn
tính cạnh tranh. AFTA có thể tạo nên sự liên bị tốt hơn Việt Nam. Họ có chiến lược
kết chuỗi giữa các doanh nghiệp ASEAN, thâm nhập thị trường Việt Nam rất rõ nét
đóng góp vào tăng trưởng và thịnh vượng nhờ sự dẫn dắt của các công ty bán lẻ ưu
chung của khu vực, cải thiện môi trường tiên phân phối hàng nước họ. Theo đó, hệ
kinh doanh, tạo thuận lợi cho thương mại thống này đặt ra những tiêu chuẩn phù
mà ASEAN đặt ra cho giai đoạn sau năm hợp với doanh nghiệp nước họ, nhưng bất
2015, góp phần thúc đẩy hoạt động đầu tư, lợi đối với doanh nghiệp Việt Nam trong
kinh doanh của các doanh nghiệp. việc đưa hàng vào hệ thống phân phối của
Tham gia hợp tác kinh tế ASEAN và họ tại Việt Nam.
thực thi AFTA tạo cơ hội cho các doanh Từ năm 2015, các Hiệp định thương
nghiệp Việt Nam cải thiện năng lực cạnh mà Việt Nam cam kết nói chung và Hiệp
tranh, giúp Việt Nam tiếp tục thay đổi cơ định ATIGA nói riêng bước sang giai đoạn
cấu xuất khẩu theo hướng tăng giá trị gia cắt giảm và xóa bỏ thuế quan sâu. Tới
tăng (từ xuất khẩu nguyên liệu thô sang thời điểm năm 2018, khi 7% số dòng thuế
mặt hàng có chất lượng cao), nâng cao trong ATIGA cắt giảm xuống 0% (trừ mặt
năng lực và hiệu quả nguồn nhân lực. hàng xăng dầu có lộ trình riêng), những
2.2. Thách thức ngành chịu tác động lớn nhất từ việc xóa
Giai đoạn 2015-2020 tác động mạnh bỏ thuế quan cao và sâu bao gồm ô tô,
đến hoạt động kinh doanh của các doanh động cơ phụ tùng ô tô, xe máy, sữa và các
nghiệp Việt Nam. Việc gỡ bỏ hàng rào sản phẩm chế biến từ sữa, ngành đường,
thuế quan càng đến gần, tính chất tự do bánh kẹo, thức ăn gia súc, sản phẩm nhựa,
hóa thị trường sẽ đậm nét hơn, hàng rào phôi thép, lốp ô tô, máy điều hòa, máy
kỹ thuật càng trở nên đa dạng, phức tạp làm lạnh, vô tuyến, tàu thuyền.
hơn, cao hơn đối với các doanh nghiệp Thách thức lớn nhất là sức ép cạnh
và hàng xuất khẩu Việt Nam. Chính vì tranh từ hàng hóa của các nước khác. Việc
vậy, các doanh nghiệp trong nước cần mở cửa thị trường sẽ tạo ra áp lực cạnh
có sự chuẩn bị chu đáo nhằm cạnh tranh tranh rất lớn đối với các doanh nghiệp
với hàng hóa nhập khẩu có mức giá ngày Việt Nam, đặc biệt là các doanh nghiệp
càng giảm. có sức cạnh tranh yếu và ở các ngành vốn
Tạp chí 38
Kinh doanh và Công nghệ
Số 06/2019

được bảo hộ cao từ trước đến nay. Điển Phát triển nông thôn đã trình Chính phủ
hình là ngành công nghiệp ô tô và ngành kiến nghị lùi thời gian thực hiện ATIGA
mía đường. Nhìn chung, những ngành đối với mặt hàng mía đường đến năm
càng được bảo hộ cao, sẽ càng gặp thách 2020 và Chính phủ đã phê duyệt. Tuy
thức lớn. nhiên, cho dù có lùi đến năm 2020, thì
Đối với ngành ô tô, Chính phủ đã ngành mía đường vẫn đứng trước thách
duy trì mức bảo hộ cao trong nhiều năm thức vô cùng lớn, vì các doanh nghiệp và
qua với chiến lược xây dựng một ngành toàn ngành vẫn chưa có sự chuẩn bị cần
công nghiệp ô tô trong nước có đủ sức thiết. Cũng theo dự báo của Hiệp hội, sẽ
cạnh tranh với khu vực. Thuế nhập khẩu có nhiều nhà máy đường phải đóng cửa,
ô tô nguyên chiếc đã được duy trì ở mức vì càng sản xuất càng thua lỗ.
rất cao (100-150%) trong hai thập kỷ Có thể tóm lược những thách thức mà
qua để bảo vệ ngành công nghiệp ô tô các doanh nghiệp Việt Nam phải đối mặt
trong nước. Thực hiện cam kết ATIGA, bằng một câu nói hết sức hình ảnh nhưng
thuế nhập khẩu ôtô đã bắt đầu cắt giảm cũng phản ánh rất đúng thực tế, được các
từ năm 2012, xuống 70% vào năm 2012, chuyên gia thường xuyên nhắc đi nhắc lại
50% vào năm 2014 và 0% vào năm 2018. trên các diễn đàn kinh tế, đó là “doanh
Điều đó có nghĩa là ngành công nghiệp ô nghiệp Việt Nam có nguy cơ thua ngay
tô Việt Nam không còn thời gian để nâng trên sân nhà”.
cao năng lực cạnh tranh trước sức ép của 3. Giải pháp đối với các doanh nghiệp
các dòng xe nhập khẩu từ ASEAN. Đây Việt Nam trong bối cảnh hội nhập
là mối lo thực sự đối với dòng xe lắp ráp Trong hội nhập, doanh nghiệp, bao
trong nước. gồm doanh nghiệp tư nhân, là lực lượng
Đối với ngành mía đường, theo lộ nòng cốt. Cần tạo mọi điều kiện thuận lợi
trình triển khai ATIGA, kể từ năm 2018, cho doanh nghiệp phát triển. Năng lực
sẽ phải xóa bỏ hoàn toàn hạn ngạch thuế cạnh tranh của doanh nghiệp có vai trò
quan. Với mức thuế suất nhập khẩu chỉ vô cùng quan trọng, vì vậy, vấn đề tiên
5%, sự cạnh tranh với đường ngoại ngày quyết là các doanh nghiệp Việt Nam cần
càng gay gắt. Những năm gần đây, đường cải thiện năng lực cạnh tranh.
nhập lậu từ Thái Lan vào Việt Nam qua Để khẳng định chất lượng hàng Việt
khu vực biên giới Tây Nam lên tới gần và tạo niềm tin đối với người tiêu dùng,
500.000 tấn, chiếm gần một nửa sản không có cách nào khác là các doanh
lượng đường sản xuất trong nước. Có nghiệp phải đầu tư nâng cao năng lực sản
thời điểm đường Thái Lan làm chủ thị xuất, đáp ứng yêu cầu chất lượng, mẫu mã
trường. Chỉ sau khi bán hết đường nhập với giá thành cạnh tranh. Doanh nghiệp
lậu, đường của các nhà máy sản xuất trong cần chủ động đầu tư đổi mới trạng thiết
nước mới có thể tiêu thụ. Nếu thuế nhập bị, công nghệ theo chiều sâu nhằm nâng
khẩu đường vào Việt Nam chỉ còn 5% và cao chất lượng sản phẩm. Không đáp ứng
hạn ngạch bị gỡ bỏ, chắc chắn nhiều nhà được các tiêu chuẩn quốc tế, thì không thể
máy đường trong nước sẽ phải đóng cửa. cạnh tranh với các nước khác. Như vậy, dù
Trước tình hình đó, Hiệp hội Mía đường hiệp định có mở ra cơ hội, doanh nghiệp
Việt Nam đã trình Bộ Công thương và Bộ cũng không thể tiếp cận được thị trường và
Công thương cùng Bộ Nông nghiệp và tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu.
Tạp chí 39
Kinh doanh và Công nghệ
Số 06/2019

Doanh nghiệp cần có tư duy toàn cầu trong quá trình hội nhập, thực hiện các
về các tiêu chuẩn sản xuất, sản phẩm, cam kết về hội nhập kinh tế quốc tế, kịp
phương thức phân phối để đầu tư công thời lắng nghe ý kiến và phản hồi của các
nghệ, quản lý sản xuất, phát triển năng doanh nghiệp về các vấn đề chính sách,
lực khai thác thị trường. Doanh nghiệp vướng mắc trong hội nhập kinh tế quốc
cần tạo ra lợi thế mới cho phù hợp với hội tế và trong quá trình đàm phán, thực
nhập quốc tế thông qua tận dụng thành thi các FTA; chủ động đề xuất các định
quả CM 4.0, nhằm chuyển đổi phương hướng, biện pháp cụ thể để cùng tháo gỡ
thức sản xuất, tiếp thị, phân phối và quản khó khăn cho doanh nghiệp; tận dụng các
trị doanh nghiệp. cơ hội do hội nhập quốc tế mang lại một
Một vấn đề nữa mà các doanh nghiệp cách hiệu quả, phù hợp với các quy định,
cần quan tâm, là phải không ngừng nâng luật lệ, chuẩn mực quốc tế và các thể chế
cao chất lượng nguồn nhân lực, đặc biệt đa phương để bảo vệ lợi ích chính đáng
là lao động có tay nghề và nhân lực trình của doanh nghiệp; khuyến khích, hỗ trợ
độ cao. Cần chủ động tạo sự liên kết gắn các doanh nghiệp và cá nhân thực hiện
bó giữa các doanh nghiệp, cùng xây dựng nghiên cứu, chuyển giao, đổi mới, hoàn
chiến lược phát triển thị trường nội địa và thiện công nghệ để nâng cao năng lực cạnh
nước ngoài. tranh của doanh nghiệp và sản phẩm; đẩy
Nhà nước, Chính phủ và các bộ, mạnh hợp tác quốc tế trong lĩnh vực sáng
ngành, địa phương cần triển khai các biện tạo để hỗ trợ cho quá trình đổi mới công
pháp đồng hành và hỗ trợ doanh nghiệp nghệ quốc gia./.

Tài liệu tham khảo

1. Hiệp định thương mại hàng hóa ASEAN (ATIGA) trong khu vực thương mại tự
do ASEAN (AFTA). Nxb Công thương, 2011.
2. Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI). Cẩm nang tóm lược
Cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC), Trung tâm WTO và Hội nhập.
3. Vũ Thanh Hương (2014). “Đánh giá xuất khẩu của Việt Nam sang ASEAN trong bối
cảnh ASEAN thực hiện ATIGA”. Tạp chí Nghiên cứu Đông Nam Á, số 3/2014, tr.38-45.
4. Phạm Thị Ngoan (2015). “Hiệp định ATIGA: Cơ hội và thách thức đối với Việt
Nam”. Tạp chí Tài chính, tháng 3/2015, tr.33-34.
5. Ma Ngọc Ngà (2016). “Ngành mía đường Việt Nam trong bối cảnh hội nhập”.
Tạp chí Nghiên cứu Kinh tế, số tháng 12/2016, tr.16-22.
5. Nguyễn Anh Thu và cộng sự (2015). Tác động của Cộng đồng kinh tế ASEAN
đến thương mại Việt Nam. Tạp chí Kinh tế và Kinh doanh, ĐHQG Hà Nội, tập 31, số
4/2015, tr.39-50.
7. Website Bộ Công thương: www.moit.gov.vn
8. www.vneconomy.vn

Ngày nhận bài: 14/10/2019

Tạp chí 40
Kinh doanh và Công nghệ
Số 06/2019