[Download] Giáo trình Thương mại điện tử căn bản – ĐH Ngoại Thương – Tải về File Word, PDF

GIÁO TRÌNH
THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ CĂN BẢN

Hà nội, 2009

1

3

4

5

6

1. Khái niệm chung về Thương mại điện tử

1.1. Sự ra đời và phát triển của Internet
Internet là mạng liên kết các mạng máy tính với nhau. Mặc dù mới thực
sự phổ biến từ những năm 1990, internet đã có lịch sử hình thành từ khá lâu :
1962: J.C.R. Licklider đưa ra ý tưởng kết nối các máy tính với nhau, ý
tưởng liên kết các mạng thông tin với nhau đã có từ khoảng năm 1945 khi kh ả
năng hủy diệt của bom nguyên tử đe dọa xóa sổ những trung tâm liên lạc quân
sự, việc liên kết các trung tâm với nhau theo mô hình liên mạng s ẽ gi ảm kh ả
năng mất liên lạc toàn bộ các mạng khi một trung tâm bị tấn công.
1965: Mạng gửi các dữ liệu đã được chia nhỏ thành từng packet, đi theo
các tuyến đường khác nhau và kết hợp lại tại điểm đến (Donald Dovies);
Lawrence G. Roberts đã kết nối một máy tính ở Massachussetts với một máy tính
khác ở California qua đường dây điện thoại
1967: Lawrence G Roberts tiếp tục đề xuất ý tưởng mạng ARPANet
(Advanced Research Project Agency Network) tại một hội nghị ở Michigan;
Công nghệ chuyển gói tin – packet switching technology đem lại lợi ích to l ớn
khi nhiều máy tính có thể chia sẻ thông tin với nhau; Phát triển mạng máy tính
thử nghiệm của Bộ quốc phòng Mỹ theo ý tưởng ARPANet
1969: Mạng này được đưa vào hoạt động và là tiền thân của Internet;
Internet – liên mạng bắt đầu xuất hiện khi nhiều mạng máy tính được kết nối
với nhau
1972: Thư điện tử bắt đầu được sử dụng (Ray Tomlinson)
1973: ARPANet lần đầu tiên được kết nối ra nước ngoài, tới trường đại
học London
1984: Giao thức chuyển gói tin TCP/IP (Transmission Control Protocol và
Internet Protocol) trở thành giao thức chuẩn của Internet; h ệ th ống các tên mi ền
DNS (Domain Name System) ra đời để phân biệt các máy chủ; được chia thành
sáu loại chính bao gồm .edu -(education) cho lĩnh vực giáo dục, .gov –
(government) thuộc chính phủ, .mil – (miltary) cho lĩnh vực quân s ự, .com –

7

1.2. Khái niệm thương mại điện tử
Thương mại điện tử được biết đến với nhiều tên gọi khác nhau, như
“thương mại điện tử” (Electronic commerce), “thương mại trực tuyến” (online
trade), “thương mại không giấy tờ” (paperless commerce) hoặc “kinh doanh điện
tử” (e- business). Tuy nhiên, “thương mại điện tử” vẫn là tên g ọi ph ổ bi ến nh ất
và được dùng thống nhất trong các văn bản hay công trình nghiên cứu của các t ổ
chức hay các nhà nghiên cứu. Thương mại điện tử bắt đầu bằng việc mua bán
hàng hóa và dịch vụ thông qua các phương tiện điện tử và m ạng vi ễn thông, các
doanh nghiệp tiến tới ứng dụng công nghệ thông tin vào m ọi ho ạt động c ủa
mình, từ bán hàng, marketing, thanh toán đến mua sắm, sản xuất, đào tạo, phối
hợp hoạt động với nhà cung cấp, đối tác, khách hàng… khi đó th ương m ại đi ện

8

9

10

11

12

1.3. Các phương tiện thực hiện thương mại điện tử
Các phương tiện thực hiện thương mại điện tử (hay còn gọi là ph ương
tiện điện tử) bao gồm: điện thoại, fax, truyền hình, điện thoại không dây, các
mạng máy tính có kết nối với nhau,… và mạng Internet. Tuy nhiên, th ương m ại
điện tử phát triển chủ yếu qua Internet và thực sự trở nên quan trọng khi mạng
Internet được phổ cập. Mặc dù vậy, gần đây các giao dịch thương mại thông
qua các phương tiện điện tử đa dạng hơn, các thiết bị điện tử di đ ộng cũng d ần
dần chiếm vị trí quan trọng, hình thức này được biết đến với tên g ọi th ương
mại điện tử di động (Mobile-commerce hay M-commerce).
– Điện thoại: là một phương tiện phổ thông, dễ sử dụng, và gần nh ư
xuất hiện sớm nhất trong các phương tiện điện tử được đề cập. Một số dịch vụ
có thể cung cấp trực tiếp qua điện thoại như dịch vụ bưu điện, ngân hàng, hỏi
đáp, tư vấn, giải trí. Với sự phát triển của điện thoại di động, liên lạc qua v ệ
tinh, ứng dụng của điện thoại đang và sẽ trở nên rộng rãi hơn. Nhưng điện
thoại có một hạn chế là chỉ truyền tải được âm thanh và mọi cuộc giao dịch vẫn
phải kết thúc bằng giấy tờ. Ngoài ra, chi phí giao dịch bằng điện tho ại, nh ất là
giao dịch điện thoại đường dài, còn khá đắt. Thương mại điện tử vẫn sử dụng
điện thoại như một công cụ quan trọng, tuy nhiên “điện thoại” được hiểu theo
13

14

1.4. Hệ thống các hoạt động cơ bản trong thương mại điện tử
Theo Micheal Porter, thương mại điện tử có thể ứng dụng vào tất cả các
giai đoạn trong chuỗi giá trị. Tất nhiên, khi ứng dụng sâu và rộng th ương m ại
điện tử ở đây được hiểu theo nghĩa rộng, trở thành kinh doanh điện tử.

15

Sản phẩm Inbound Outbound Marketing & Dịch vụ sau
Xử lý
và Dịch vụ Logistics nghiệp vụ Logistics Bán hàng bán hàng
1 2 4 5 6
3

R&D điện tử Sản xuất điện tử Marketing điện tử
– R&D trực tuyến – Sản xuất theo đơn – Marketing theo đối tượng
– Thiết kế sản phẩm hàng của khách hàng khách hàng
mới quần áo, máy tính – Hợp tác giữa nhà sản – Nghiên cứu thị trường điện tử
– Phát triển sản phẩm xuất linh kiện và lắp – Quảng cáo điện tử
mới nhanh hơn (ô tô) ráp – Tương tác với khách hàng
– Chia sẻ kiến thức – Bán hàng trực tuyến
– Kế hoạch hoá việc sử – Xử lý giao dịch trực tuyến
dụng các nguồn lực – Định giá tương tác

trị
Nguồn: Marketing Management, Porter M.E. 2001

1.5. Quá trình phát triển thương mại điện tử
Thương mại điện tử phát triển qua 3 giai đoạn chủ yếu
* Giai đoạn 1: Thương mại thông tin (i-commerce)
Giai đoan nay đã có sự xuât hiên cua Website. Thông tin về hang hoa và
̣ ̀ ́ ̣ ̉ ̀ ́
dich vụ cua doanh nghiêp cung như về ban thân doanh nghiêp đã được đưa lên
̣ ̉ ̣ ̃ ̉ ̣
web. Tuy nhiên thông tin trên chỉ mang tinh giới thiêu và tham khao. Viêc trao đôi
́ ̣ ̉ ̣ ̉
thông tin, đam phan về cac điêu khoan hợp đông, giữa doanh nghiêp với doanh
̀ ́ ́ ̀ ̉ ̀ ̣
nghiêp hay giữa doanh nghiêp với khach hang cá nhân chủ yêu qua email, diên
̣ ̣ ́ ̀ ́ ̃
đan, chat room…Thông tin trong giai đoan nay phân lớn chỉ mang tinh môt chiêu,
̀ ̣ ̀ ̀ ́ ̣ ̀
thông tin hai chiêu giữa người ban và mua con han chế không đap ứng được nhu
̀ ́ ̀ ̣ ́
câu thực tê. Trong giai đoạn này người tiêu dùng có thể tiến hành mua hàng tr ực
̀ ́
tuyến, tuy nhiên thì thanh toán vẫn theo phương thức truyền thống.
16

17

1.6. Các vấn đề chiến lược trong thương mại điện tử
Theo nghiên cứu của UNCTAD năm 2003, để phát triển th ương mại đi ện
tử có 25 hoạt động các nước cần triển khai từ thấp đến cao. Đối với các nước
phát triển có hạ tầng công nghệ thông tin tiên tiến thì vi ệc tri ển khai th ương
mại điện tử sẽ dễ dàng và nhanh chóng hơn. Theo như nghiên cứu của
UNCTAD, để phát triển thương mại điện tử các nước cần quan tâm, chú trọng
nhất vào 4N trong thương mại điện tử bao gồm: Nhận thức, Nối mạng, Nhân
lực và Nội dung. Thương mại điện tử là một lĩnh vực hoàn toàn mới nên việc
nâng cao nhận thức về vai trò của thương mại là vô cùng quan trọng. Nâng cao
nhận thức về thương mại điện tử sẽ giúp cho việc triển khai và phát triển
thương mại điện tử được nhanh chóng hơn. Ngoài ra thương mại điện tử là một
lĩnh vực rất rộng đòi hỏi sự phối hợp cao nên cần phải có sự kết nối t ốt gi ữa
đẩy nhanh hoạt động thương mại với phát triển công ngh ệ thông tin. Đ ể làm
được điều này đòi hỏi phải có một đội ngũ giỏi chuyên môn.

18

Hạ tầng viễn thông
Truy cập được vào internet
Đội ngũ nhân lực
Các thiết bị có khả năng truy cập internet (như máy tính cá
nhân, PDA)
Chính sách và kế hoạch của Chính phủ về phát tri ển ngành
Mối quan tâm công nghệ thông tin
của các nước Những mối đe doạ do tự do hóa mang lại
đang phát triển Sử dụng các phần mềm phù hợp (hợp pháp, gọn nhẹ và chi phí
và kém phát thấp)
triển Máy tính có thể hiển thị ngôn ngữ địa phương
Những nội dung đã được địa phương hóa
Các cổng thông tin
Chính phủ điện tử – các cơ sở hạ tầng do chính phủ cung cấp
Các tiêu chuẩn về sản xuất, an toàn lao động và sức khỏe.
Luật pháp về Công nghệ thông tin (các giao dịch điện tử, chữ ký
điện tử, tội phạm máy tính)
Vấn đề an ninh – thông tin, tính hệ thống, hệ thống mạng
Vấn đề chứng thực, mã khoá
Truy cập internet bằng băng thông rộng (tại doanh nghiệp, gia
đình)
Phát triển nguồn nhân lực về công nghệ thông tin
Mối quan tâm Hợp tác về hệ thống mạng
của các nước Các cơ hội do tự do hóa và khu vực hóa mang lại
phát triển và Các chợ điện tử
các tập đoàn Cơ sở hạ tầng cho việc thực hiện thanh toán qua mạng
Bảo vệ người tiêu dùng
công nghiệp
Vấn đề chấp nhận xác thực liên quốc gia
hàng đầu Bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ
Vấn đề bảo mật thông tin cá nhân

điện tử quốc tế
Hình 1.3. Các bước triển khai thương mại điện tử

2. Đặc điểm, phân loại thương mại điện tử

2.1. Đặc điểm của thương mại điện tử
– Sự phát triển của thương mại điện tử gắn liền và tác đ ộng qua l ại
với sự phát triển của ICT. Thương mại điện tử là việc ứng dụng công nghệ
thông tin vào trong mọi hoạt động thương mại, chính vì lẽ đó mà sự phát triển
của công nghệ thông tin sẽ thúc đẩy thương mại điện tử phát triển nhanh chóng,
tuy nhiên sự phát triển của thương mại điện tử cũng thúc đẩy và g ợi m ở nhi ều

19

20